बटण मशरूम हे सर्वात लोकप्रिय मशरूम आहे ज्यामध्ये ऑईस्टर, बदाम यासारख्या इतर जाती उत्पादित केल्या जातात आणि जगभरात सेवन केल्या जातात. १६ व्या शतकात बटण मशरूमची लागवड सुरू झाली.
तथापि, व्यावसायिक स्केलवर, बटण मशरूम लागवड युरोपमध्ये 17 व्या शतकाच्या आसपास सुरू केली गेली. मुख्यतः देशांतर्गत मार्केटसाठी चार दशकांहून अधिक काळ भारत मशरूमचे उत्पादन करीत आहे. मोठ्या प्रमाणात पांढर्‍या बटण मशरूमचे उत्पादन मुख्यतः युरोप, उत्तर अमेरिका आणि दक्षिण पूर्व आशिया मध्ये जास्त आहे.
मशरूमचे भारतातील वार्षिक उत्पादन अंदाजे ५०,००० टन एवढे आहे आणि यापैकी ८५% उत्पादन हे बटण मशरूमचे आहे. भारतात पूर्वी हे उत्पादन हिवाळ्यापुरते मर्यादित होते, परंतु अद्ययावत तंत्रज्ञानाचा अवलंब करून लहान, मध्यम आणि मोठ्या शेतांमध्ये बटण मशरूमचे वर्षभर उत्पादन केले जाते.
मशरूम शेतीसारखा छोटासा व्यवसाय सुरू करण्यासाठी काही बिझनेस प्लॅनिंग आवश्यक आहेत. यामध्ये बजेट, एक स्पष्ट व्यावसायिक धोरण आणि आपल्या व्यवसायाची उद्दीष्टे निश्चित करणे आवश्यक आहे. आपण उत्पादित करू इच्छित असलेले मशरूमचे कोणते प्रकार आहेत आणि घरगुती किंवा निर्यातीसारखे आपले लक्ष्यीत मार्केट कोणते असेल? याबद्दल अभ्यास करा.
किरकोळ विक्रेता आणि भाजीपाला दुकानात आपले उत्पादन उपलब्ध करुन आपण स्थानिक बाजारपेठेत प्रवेश करू शकता. भारताची निर्यातीची बाजारपेठ मुख्यत: यूएसए असून काही प्रमाणात युएई, रशिया, जर्मनी, स्वित्झर्लंड, ब्रिटन आणि इतर देशांमध्ये आहे. म्हणून आम्ही असे म्हणू शकतो की मशरूम लागवड / शेती ही उत्पन्नाचा चांगला स्रोत बनू शकते.
हे अनेक गरीब कुटुंबांना एक प्रकारे रोजगार प्रदान करते कारण कमी भांडवलाची गुंतवणूक असलेली मशरूम लागवड हा एक चांगला व्यवसाय आहे. जर मशरूम शेती योग्य पद्धतीने आणि अत्यंत काळजीपूर्वक केली गेली तर मशरूम शेती हा एक उत्तम आणि फायदेशीर उपक्रम बनू शकतो.
मशरूम शेती व्यवसाय करण्यासाठी उपयुक्त ठरू शकते. कमी भांडवलाच्या गुंतवणूकीने ते फायदेशीर ठरू शकते. ज्याला मशरूम पिकविण्याच्या विज्ञान व तंत्रज्ञानाचे ज्ञान आहे आणि ज्याच्याकडे शेत आहे, जागा आहे, अशा व्यक्तीसाठी मशरूम शेतीचा व्यवसाय हा एक उत्तम पर्याय आहे. मशरूम लागवड ही एक कला आहे, ज्यासाठी अभ्यास आणि अनुभव दोन्ही आवश्यक आहेत.
ज्या व्यक्तीला स्वत:चा मशरूम शेतीचा व्यवसाय सुरू करायचा आहे त्याने तज्ञ होण्यासाठी मशरूम लागवडीचे तांत्रिक प्रशिक्षण घेतले असावे.
मशरूम कल्चरमध्ये स्पॉन मेकिंग / प्रॉडक्शनचा व्यवसाय घेता येतो आणि लहान किंवा मोठ्या प्रमाणात मशरूम वाढवणाऱ्या इतरांना रेडी-टू-युझ / इनोक्युलेट स्पॉन म्हणून स्पॉन पुरवठादार म्हणून काम करता येते. दीर्घ कालवाढीसाठी स्पॉन उत्पादन परवडणारे असू शकते, कारण यामध्ये स्टार्ट-अप किंमत जास्त असेल.
सबस्ट्रेट बनविणे हे या व्यवसायाचे आणखी एक स्त्रोत बनू शकते. मशरूमची लागवड मोठ्या प्रमाणात कृषी कचरा असलेल्या सेल्युलोज आणि लिग्निनवर केली जाऊ शकते जे एंझाइमचे उत्पादन करण्यास मदत करते आणि ते मशरूम उत्पादनांशी मिळतेजुळते आहे. आपण तांदूळ, गहू आणि नाचणीचा पेंढा, मक्याचे देठ आणि पान, बाजरी व कापसाचा कचरा, वाळलेले गवत, चहाच्या पानाचा कचरा, पेपर मिल, कॉफी उप-उत्पादने, तंबाखू इत्यादी इंडस्ट्रीमधील औद्योगिक कचरा इत्यादी वापरू शकता. सब्सट्रेटच्या लोकप्रिय पध्दतींमध्ये स्टीम पाश्चरायझेशन, गरम-पाण्याचे उपचार, कंपोस्टिंगचे फर्मेंटेशन आणि रासायनिक निर्जंतुकीकरण यांचा समावेश आहे. स्पॉन आणि सब्सट्रेट बनवण्याबरोबरच पिशव्या / बॉक्स / ट्रे तयार करता येतात ज्यामध्ये मशरूम लागवडीसाठी कंपोस्टिंग सामग्री असते.
बाजारातील या तयार बॅग / बॉक्स / ट्रेची उपलब्धता मशरूमची लागवड खूपच सुलभ करते, यामुळे वेळेची बचत होते. मशरूमची प्रक्रिया आणि संचय हे व्यवसायाचा दुसरा पर्याय असू शकतो कारण हा श्रम-उपभोग आणि कौशल्यभिमुख आहे.
ताजे कापणी केलेले मशरूम जास्तीत जास्त २ आठवड्यांपर्यंत कमी तापमानात (०-५ डिग्री) साठवले जाऊ शकतात. वाळलेल्या मशरूमला स्केल्ड पाउचमध्ये ३-४ महिन्यांपर्यंत ठेवता येतो. मशरूमच्या उच्च-गुणवत्तेच्या व्यावसायिक लागवडीचे मार्कटिंग करणे फायदेशीर ठरेल, स्वदेशी आणि परदेशी बाजारपेठेत बटण मशरूमला चांगली मागणी आहे.
वेगवेगळ्या प्रकारच्या मशरूमची प्रोडक्शन कॉस्ट भिन्न असते आणि त्यामुळे उपलब्ध भांडवल आणि दीर्घकालीन गुंतवणूकीच्या फायद्याचा विचार करून बजेट ठरविणे महत्वाचे आहे. ऑयस्टर मशरूम हे बटण मशरूम शेती करण्यास सर्वोत्तम प्रजाती आहे. इतर फायदेशीर आणि उत्पादन करण्यास सुलभ प्रजाती म्हणजे शिताके, लायन्स माने, व्हाइट बटण आणि पोर्टोबेलो.
मशरूम शेती व्यवसायात पर्यावरणाची सर्वात महत्वाची भूमिका असते कारण वेगवेगळ्या जातींना वेगवेगळ्या प्रकारचे वातावरण आवश्यक असते. उदाहरणार्थ, ऑयस्टर मशरूमला १५-२० डिग्री तापमान, ८०-९०% आर्द्रता, चांगले व्हेंटिलेशन, प्रकाश आणि स्वच्छता आवश्यक असते.